Çocuklara Doğru Davranışları Kazandırmak

Çocuklar iyi ya da kötü davranabilirler. Ben bir aile danışmanı olarak direkt ödül ve cezayı çok onaylamıyorum. Ama iyi ve kötüyü pekiştirmek bizlerin elinde. Bir çocuğun, uygunsuz davranışını farkında olmadan pekiştirirsek eğer o davranışın gelecekte tekrarlama olasılığı artar. Çok meşgul bir ebeveynin çocuğun istenmeyen ya da uygunsuz davranışlarını farkında olmadan pekiştirmesi olası bir ihtimaldir. Örneğin 5 yaşındaki Yağmur ne zaman annesinin ilgisini çekmek istese, özellikle annenin bir işle uğraşmakta olduğu sırada ağlamaya başlar. Bu ağlamaları o denli çekilmez olur ki, annesi işini bırakıp onu azarlar, derdinin ne olduğunu sorar. Bu yüzden Yağmur, annesinin ilgisini çekmek isteyince, ağlaması arkasından da hafifçe azarlanmayı göze alması gerektiğini öğrenmiştir. Bu yolla annesinin ilgisini çeker, bu da 5 yaşındaki Yağmur için önemsenecek değerde bir ödüldür. Böyle davranmakla annesi Yağmura ağlamayı öğretmiş olur.

Çocukların da ebeveynlerine belirli bir biçimde davranmayı öğrettikleri olur. Nitekim Yağmur annesine ağlamasına son vermek için ona ilgi göstermesi gerektiğini öğretmiştir. Bu ilgi biçiminde karşılığı alan Yağmur da annesini ödüllendirir.

Aile olmak güçlü bir iletişime sahip olmayı gerektirir. Eşler arasındaki sağlam iletişim, çocuğun yetişmesinde anne babayı daha etkili kılar. Çocuk ile de arada yanlış anlamaya meydan bırakmayacak açıklıkta iyi bir iletişim kurulması çocuğun davranışını düzeltmesine yardımcı olabilmesi bakımından gereklidir. İyi bir iletişim bireylerin birbiriyle bol bol konuşmasını, birbirlerini dinlemesini gerektirir.

Çocuğun hangi davranışının iyi hangisinin kötü olduğunu eşler birlikte karar vermelidir. Çocuğun davranış standardını belirleyecek olan anne ve babanın temel değerleridir.

4 yaşındaki Efe, bir şey istediği zaman ya da yalnızca ilgi çekmek için çoğu kez yarım yarım konuşur. Susayınca mutfaktaki musluğu göstererek “buuu, buuu” derdi. Efenin böyle küçük bebekler gibi konuşması annesinin hoşuna gidiyordu. “buuu, buuu” deyince Efeye su vererek onun bu davranışını ödüllendirip, pekiştirmiş oluyordu. Babası ise Efeye bu yaşta yarım yarım konuşmasının zararlı olduğu düşüncesindeydi. Bundan dolayı Efe ne zaman yarım yarım konuşacak olsa onu azarlıyor “Den bebek misin? Güzel konuşsana!” diyordu. Böylece Efe; yarım konuşunca bir yandan ödüllendiriliyor, bir yandan da cezalandırılıyordu. Gün geçtikçe bu tutarsızlık onu çok huysuzlaştırdı. Kolayca ağlar oldu, babasından uzak durmaya başladı.

Bir çocuğun aynı davranış için hem ödüllendirilmesi hem de cezalandırılması duygusal ve davranışsal sorunlara yol açabilir. Ebeveynlerin hangi davranışlara nasıl tepkiler vereceklerini kararlaştırmaları gerekir.

Anne babalar gösterdikleri davranışlarla sürekli olarak çocukların gözünde örnek alınması gereken bir model oluştururlar. Çocuklar doğru ya da yanlış davranmayı model alarak, etrafındakileri gözlemleyerek ya da gördüklerini taklit ederek öğrenir.

Bir sorunla karşı karşıya kalındığında ya da başka birisiyle anlaşmazlığa düşüldüğünde çocuklar anne babayı dikkatle izler.

• Çocuğunuzu iyi davranmaya özendirerek, bu davranışları pekiştirecek olumlu kelimeler söyleyin.
• Bazı kötü davranışlarını görmezden gelerek tepkisiz davranın.
• Çocuğun öğrenmesini istediğiniz iyi bir davranışı birlikte uygulayarak alıştırmalar yapın.
• Çocuklarınıza iyi örnek olun.

Çocuğun yanlış davranışı karşısında onun davranışının yanlış olduğunu anlatmanın doğru kuralları vardır. Çocuğa yaklaşıp gözlerinin içine bakarak ciddi bir tavırla, o anki duygularımızı belli etmek, söz konusu davranışın ne olduğunu belirtmek çok önemlidir. Bu sırada anne baba kendine hâkim olmalı, alaycı ya da küçük düşürücü sözler söylemekten kaçınmalıdır.

Çocuğun yanlış davranışı düzeltilmeye çalışılırken ardı adına kusurları sıralamak doğru değildir. Kısa ve net kelimelerle yaptığı olumsuz davranış hedef alınmalıdır.

• Olumsuz davranış konuşulurken sadece davranış konuşulmalıdır; çocuk değil…
• Olumsuz davranış konuşulurken öfkeyi göstermekten kaçınılmalıdır. Çocuk şu mesajı almalıdır; anne baba kızdığı için değil kötü davrandığı için bu konuşma olmuştur.
• Bu konuşmalara rağmen bazen ara ara aynı davranış tekrar edecektir. Bu sık görülen bir durumdur.
• Anne babalar bu olumsuz davranışın tekrarında aynı tutarlılıkla tekrar aynı konuşmayı yapmalıdır.